ZAANDAM - Met grote zorg en groeiende verontwaardiging hebben de ondernemers van de Zaanse Schans kennisgenomen van de plannen van gemeente Zaanstad en de zelfbenoemde “erfgoedpartijen” om de Zaanse Schans uit de openbaarheid te halen en toegang uitsluitend mogelijk te maken met een verplicht toegangsbewijs. Deze koerswijziging raakt niet alleen het hart van de Zaanse identiteit, maar ook de fundamenten van openbaarheid, inclusiviteit en lokale economie.


Ondernemers genegeerd en uitgesloten Het besluitvormingsproces rondom deze plannen verdient niet de schoonheidsprijs. Ondernemers, die dag in dag uit bijdragen aan de levendigheid van de Zaanse Schans door middel van gratis te bezoeken ambachtsdemonstraties, zijn in het gehele traject systematisch genegeerd, terwijl zij een stabiele ruggengraat vormen van het gebied. Er is nauwelijks overleg geweest, geen serieuze inspraak georganiseerd en geen draagvlak gezocht. Daarnaast hebben zij aangegeven een alternatief plan op te willen stellen, maar wordt deze handreiking genegeerd. Dit doet niet alleen afbreuk aan het democratisch gehalte van dit proces, het laat ook zien dat de gemeente en de erfgoedpartijen ervoor kiezen om een kleine groep de zeggenschap te geven over wat ooit van iedereen was. Dit proces zou samen opgepakt moeten worden, in plaats van eenzijdig opgelegd.


Een ramp voor de lokale ondernemer Voor de 18 ondernemers op de Zaanse Schans, groot en klein, zullen deze plannen desastreuze gevolgen hebben. Het verplicht stellen van toegang betekent dat spontaan bezoek onmogelijk wordt gemaakt voor bezoekers die op een vrije dag even koffie willen drinken, een kijkje willen nemen bij een ambacht, een spontaan aandenken willen meenemen of simpelweg willen wandelen tussen het erfgoed. De sfeer van openheid en laagdrempeligheid, de kernwaarde van de Zaanse Schans, verdwijnt. Verschillende touroperators hebben daarnaast al aangegeven de Zaanse Schans links te laten liggen bij een verplicht entreeticket. Familiebedrijven, velen van hen al decennia aanwezig op de Zaanse Schans, vrezen dan ook voor hun voortbestaan.


Cijfers te mooi om waar te zijn, risico’s worden genegeerd De onderbouwing van het plan is bovendien gebaseerd op onrealistische aannames. De prognose van 1,8 miljoen betalende bezoekers tegen €17,50 is ongefundeerd optimisme. Er is geen serieus marktonderzoek dat dit onderbouwt. Er is geen gedegen risicoanalyse. En er is geen plan voor wat er gebeurt als deze bezoekersaantallen fors tegenvallen, wie zal deze kosten in dat geval op zich nemen? De prognoses zijn veel te rooskleurig en houden geen rekening met het gedrag van de bezoeker, het veranderende toeristische landschap of de effecten op de vrije recreatie. Ondertussen dragen de ondernemers wel alle risico’s van dalende bezoekersaantallen, lagere bestedingen en structurele onzekerheid, zonder enige inspraak in het voorgaande proces.


Het exclusief maken van een, nu nog, publiek gebied Wat zich hier voltrekt, is niets minder dan een bevoordeling van een beperkte groep partijen die zichzelf tot poortwachter van het erfgoed hebben benoemd. Zij krijgen toegang tot inkomsten en invloed, terwijl ondernemers, bezoekers en bewoners de beperkingen krijgen opgelegd. De Zaanse Schans is geen exclusieve attractie voor wie zich een ticket kan veroorloven. Het is een publiek erfgoed, gevormd door generaties Zaankanters, vrijwilligers, ondernemers en liefhebbers. Ook mensen met een kleine portemonnee moeten hier kunnen blijven wandelen, leren en genieten. Erfgoed is geen luxeproduct, het is een gemeenschappelijk bezit. En dat moet zo blijven.


Meer inkomsten om gaten te dichten is geen duurzaam beleid Voordat er hekken worden geplaatst en tickets worden verkocht, moet er eerst fundamenteel gekeken worden naar het uitgavenbeleid van de erfgoedpartijen. Waarom is er geen onafhankelijk onderzoek gedaan naar alternatieven zoals vrijwillige bijdragen, sponsoring of coöperatief beheer? Zomaar entreegeld invoeren zonder gedegen plan en kritische kijk op de uitgaven is geen duurzame oplossing, het is een ‘quick-fix’ en daarmee schadelijk voor de toekomst van het erfgoed.


Openbaarheid is de kernwaarde van de Zaanse Schans De kracht en essentie van de Zaanse Schans ligt in haar openbare toegankelijkheid. Het is een plek waar jong en oud, bezoeker en bewoner, toevallige passant en culturele liefhebber samenkomen. Het afsluiten van het gebied is het van de ene op de andere dag afbreken van de publieke waarde die in tientallen jaren is opgebouwd door de gemeenschap.


Wij vragen de gemeenteraad om in te grijpen Wij roepen de gemeenteraad van Zaanstad met klem op: trek aan de noodrem! Spreek u uit tegen deze kortzichtige plannen. Geef een duidelijk signaal af dat de Zaanse Schans geen eigendom is van een stichting, maar eigendom is van en voor de Zaankanter. Houd rekening met de ondernemers van uw stad, geef bewoners een stem en gooi de openheid die dit gebied uniek maakt niet te grabbel!


Inwoners van Zaanstad: laat van je horen! Dit is ook jullie strijd, jullie erfgoed en jullie eigendom! Laat de raad weten dat dit plan niet de goede richting is. Teken petities. Spreek samen met ons in bij vergaderingen. Bespreek het met vrienden, buren en collega’s. Want als we nu niet in actie komen, verliezen we een van de meest geliefde en toegankelijke plekken van onze stad. De Zaanse Schans is immers van ons allemaal!